شامپو فاقد سولفات

امروزه با گسترش آگاهی در زمینه بهداشت و سلامت فردی به خصوص در حیطه مراقبت از پوست و مو، مصرف کنندگان محصولات مراقبتی به دنبال شوینده­های فاقد سولفات یا سولفات فری (Sulfate-free)، هستند؛ چه به عنوان شوینده صورت و بدن و چه به عنوان شامپو. از سوی دیگر تولید کنندگان صنعت آرایشی بهداشتی نیز در سال­های اخیر کم و بیش تلاش نموده­اند استفاده از ترکیبات سولفاته را در فرمولاسیون شوینده­ها تا حد امکان محدود نمایند. در این میان شرکت مانلی بهداشت پارس ایرانیان متعلق به آقای دکتر علی­یاری در سال 1394 و پس از چندین سال تحقیق و بررسی و مطالعات و آزمایشات متعدد متخصصین مجرب ایرانی، با ثبت اختراع و به کار گیری تکنولوژی جدید توانسته است نسل سوم شوینده­ها یعنی شوینده­های فاقد سولفات را در دنیا تحت عنوان برند استم سل (Stem cell) تولید و به بازار عرضه نماید.

    اما برای دانستن چرایی برتری شامپو­های فاقد سولفات یا سولفات فری نسبت به سایر شامپوها که با عنوان سولفات فری عرضه نمی­شوند لازم است ابتدا قدری با پیشینه­ی شوینده­های سر و پس از آن با مفهوم سورفکتانت و سولفات آشنا شویم.

    در گذشته برای شستشوی سر و بدن از ترکیبات طبیعی نظیر سدر، کتیرا، گل سرشور و چوبک استفاده می­شد. بعدها صابون­های قلیایی وارد بازار شدند که همچنان از پر مصرف­ترین شوینده­ها به حساب می­آیند اما مناسب شستشوی موی سر نیستند چرا که از واکنش عناصر معدنی موجود در آب سخت نظیر کلسیم و منیزیم با ترکیبات صابونی، رسوبی سفید رنگ حاصل می­شود که نه تنها به درخشندگی موها کمکی نمی­کند بلکه کدورت ناخوشایندی نیز روی مو بر جا می­گذارد. از طرف دیگر صابون­ها به دلیل ماهیت قلیایی خود با آسیب به کوتیکول (خارجی­ترین لایه مو) مو موجب شکستگی تار مو، از دست رفتن کراتین، خشکی و وز شدن مو می­شوند. اما شامپوها با دارا بودن ترکیبات شوینده­ای تحت عنوان سورفکتانت که ترکیباتی ساختنی (synthetic) هستند که از طریق کم کردن کشش سطحی بین ذرات، موجبات شسته شدن آلودگی و چربی انباشته شده روی سطح مو یا پوست توسط آب را فراهم می­کنند. به بیان دقیق­تر مولکول سورفکتانت دارای یک سر قطبی (آبدوست یا هیدروفیل) و یک سر غیر قطبی (چربی­دوست یا هیدروفوب) است. سر قطبی مولکول سورفکتانت با مولکول آب و سر غیر قطبی آن با مولکول چربی اتصال برقرار می­کند و در نهایت چربی متصل شده به سورفاکتانت از طریق شستشو با آب از سطح پوست و مو جدا شود.

سورفکتانت­ها در حقیقت بر چند نوع آنیونی، کاتیونی، غیر یونی و آمفوتری هستند. اما آنچه که به بحث سولفات فری یا فاقد سولفات مربوط است، سورفکتانت آنیونی می­باشد.

    سورفکتانت­های آنیونی (Anionic Surfactant) به عنوان  پر کاربردترین و در عین حال ارزان­ترین شوینده­های مورد استفاده در صنعت آرایشی بهداشتی، ترکیباتی با بار الکتریکی منفی بوده که قدرت شویندگی بالایی داشته و همچنین کف فراوانی تولید می­کنند. از مهم­ترین آن­ها سولفات­ها، سولفونات­ها، سارکوزینات­ها و سولفوسوکسینات­ها هستند. در این میان سولفات­ها، که در حقیقت نمک­های سولفوریک اسید هستند، متدوال­ترین سورفکتانت مورد استفاده در شامپوها بوده که به دلیل شویندگی قوی و کف فراوان محبوبیت بالایی در میان مصرف کنندگان به خود اختصاص داده­اند، اما سولفات­ها شوینده­های خشنی به حساب آمده و بسته به نوع آن مشکلات ثانویه­ای برای پوست کف سر و ساقه موها ایجاد کرده و در صورت تماس با چشم باعث سوزش آن می­شوند.

    از انواع سولفات­ها می­توان به سدیم لوریل سولفات (SLS)، سدیم لوریل اتر سولفات یا سدیم لورت سولفات (SLES)، آمونیوم لوریل سولفات (ALS)، آمونیوم لورت سولفات یا آمونیوم لوریل اتر سولفات (ALES) و تری اتانول آمین لوریل اتر سولفات (TLES).

    سدیم لوریل سولفات (SLS)، که از ترکیب نمک سدیم سولفات با الکل لوریل (الکل چرب) بدست می­آید، از خشن­ترین نوع سولفات­هاست به این معنی که کف فراورانی تولید کرده و شویندگی بالایی دارد اما به دلیل هارشنس (harshness) شدید آن موجبات تحریک، حساسیت، خارش کف سر و در نهایت ریزش مو را فراهم می­کند.

    حال اگر به ترکیب سدیم سولفات یک الکل چرب اتوکسیله (الکلی که واحدهای اکسید اتیلن دارد) مثل لوریل الکل اتوکسیله اضافه شود، به ترکیب سولفاته بدست آمده سدیم لورت سولفات یا سدیم لوریل اتر (SLES) می­گویند که با نام تجاری تگزاپون (Texapon) هم شناخته می­شود. SLES در مقایسه با SLS هارشنس کمتری داشته اما همچنان توانایی ایجاد حساسیت و خارش و تحریک اسکالپ را با درجه کمتری دارد. از طرف دیگر حین فرآیند اتوکسیله شدن گروه لوریل الکل یک ماده حد واسطی به نام دی اکسان تولید می­شود که در غلظت­های بالاتر از 10 ppm بسیار حساسیت زا بوده و تهدید جدی برای سلامت افراد به شمار می­آید.

محصولات فاقد دو سورفکتانت فوق را به ترتیب  SLS-free و SLES-free می­نامند.

اما در نهایت در روند تولید سولفات­ها و در جهت ملایم سازی هرچه بیشتر فرمولاسیون شامپوها، نمک سدیم با آمونیوم جایگزین شد. ترکیب آمونیوم لورت سولفات (ALES) هارشنس کمتری از سایر سولفات­ها داشته و در نتیجه خشکی و خارش کمتری را برای اسکالپ و ساقه مو به همراه دارد.

    تری اتانول آمین لوریل اتر سولفات که به دلیل دارا بودن تری اتانول آمین پاک کنندگی خفیف­تری داشته و ترکیب ملایم­تری به شمار می­آید اما از آنجا که از دسته آمین­ها بوده (از مشتقات آمونیاک) توانایی ایجاد حساسیت را در برخی افراد دارد و بنابراین بی ایراد نبوده و بهترین شوینده برای محافظت از اسکالپ در جهت کاهش احتمال خارش، خشکی، حساسیت، التهاب و ریزش­های ناشی از مشکلات فوق، شامپوهای فاقد سولفات (Sulfate-free) می­باشند.

اگرچه شامپوهای فاقد سولفات تا حد زیادی مشکلات اسکالپ را مرتفع نموده و به سلامت کوتیکول مو و کاهش خشکی و وز موها کمک کرده­اند اما دیگر سورفاکتانت­های آنیونی نظیر سولفوسوکسینات­ها در فرمولاسیون عمده شامپوهای سولفات فری به کار گرفته می­شوند. در این میان برند استم سل دکتر علی­یاری با حذف همزمان سولفات­ها و سولفوسوکسینات­ها و آمین­ها احتمال حساسیت اسکالپ و خشکی کف سر و ساقه مو را به نزدیک به صفر رسانده و با تولید شامپوهای سولفات فری با بار الکتریکی مثبت ضمن تامین کف و خاصیت شویندگی کافی، اثرات جانبی سولفات­ها را از مصرف­کنندگان عزیز دور نگاه داشته است.